پژوهش توسط هاسّه – نیما گُلکار
پروژه موسوم به “خاورمیانه جدید” سال‌هاست که بحث‌های فراوانی را در محافل سیاسی و دانشگاهی برانگیخته است. پُرسش اساسی این است: آیا این پروژه واقعَن یک طرح ژئوپولیتیکی در حال تحقّق می باشد یا تنها ابزاری گُفتمانی برای توجیه منافع نظامی و اقتصادی قدرت‌های بزرگ؟
ایالات متحده آمریکا به عنوان یک اَبَرقُدرت سرمایه‌داری، همراه با مُتحدان خود – از جمله اسرائیل – از اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی تاکنون، درگیر مجموعه‌ای از مداخلات نظامی در منطقه ی خاورمیانه بوده‌اند. این اقدامات غالبَن با شعارهائی چون مبارزه با تروریسم، گُسترش دموکراسی و دفاع از حقوق بَشر توجیه شده‌اند. اما بسیاری بر این باورند که اهداف پنهان‌تر این مداخلات، کُنترل منابع راهبردی، تسلُط سیاسی و بازآرائی ساختار منطقه به نفع قُدرت‌های غربی است.
برخی تحلیل‌گران، این اقدامات را در راستای تحقق پروژه‌ای بُلندمدت به نام “خاورمیانه جدید” می‌دانند. پروژه‌ای که نه تنها بر حضور نظامی مُتکی است، بلکه هدفی بلندپروازانه برای تغییر نقشه ژئوپولیتیکی منطقه دارد. بخشی جنجالی از این نظریه، ایجاد “اسرائیل بزرگ” است که شامل تمام سرزمین تاریخی فلسطین و بخش‌هائی از سوریّه، لُبنان، مصر و اُردن خواهد بود.
نمونه‌هایی از این اقدامات نظامی عبارتند از:
– تهاجم آمریکا به افغانستان در سال ۲۰۰۱ میلادی
– تهاجم آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳
– بُمباران لیبی توسط آمریکا در سال ۲۰۱۱
– حملات هوائی آمریکا و إسرائیل به سوریّه در سال ۲۰۲۴
– بمباران نوار غزّه و لُبنان توسط اسرائیل و آمریکا در سال ۲۰۲۴
– بمباران تأسیسات نظامی و هسته‌ای مُتعلق به دولت اسلامی-شیعی حاکم بر ایران توسط اسرائیل و آمریکا از ۱۳ ژوئن ۲۰۲۵ تاکنون.
این‌که آیا این رویدادها واقعن بخشی از یک پروژه بزرگ‌تر هستند، محل مُناقشه است. برخی این فرضیه‌ها را توّهُم توطئه می‌دانند، در حالی‌که دیگران بر اساس شواهد رفتاری و سخنان سیاست‌مداران مُعتقدند که برنامه‌ریزی بُلند مدّتی در کار می باشد.
در هر صورت، آنچه غیرقابل انکار است، رَنج عظیمی‌ست که به مردم منطقه تحمیل شده است. میلیون‌ها انسان کُشته، مجروح یا آواره شده‌اند. دولت‌ها سقوط کرده‌اند و گروه‌های افراطی در خَلأ قدرت تقویت شده‌اند.
از این رو، بررسی نقادّانه عملکرد قدرت‌های جهانی – نه فقط بر اساس اهداف اعلام‌شده، بلکه بر اساس نتایج واقعی – ضرورتی انکارناپذیر است. چه پروژه “خاورمیانه جدید” واقعیت داشته باشد یا نه، هزینه ی انسانی آن پیشاپیش واقعیّت یافته است.
