اگر رقابت بد است چه طور رقابت علمی جنگ سرد باعث پیشرفت فناوری شد؟
برای پاسخ به این پرسش باید نخست درک درستی از پیشرفت و انگیزهٔ خلاقیت انسانی داشته باشیم.
۱. پیشرفت حاصل «همکاری»، نه «رقابت»
پیشرفت‌های واقعی بشر همیشه از تعاون، اشتراک دانش و کنجکاوی جمعی آمده‌اند، نه از رقابت کور.
- در علم و فناوری، تقریباً هر جهش بزرگ نتیجهٔ دانش آزاد است.
- در همان دوران جنگ سرد بخش بزرگی از پیشرفت‌ها (مثلاً در ریاضیات، فیزیک نظری، یا زیست‌شناسی) حاصل کار پژوهشگران غیرنظامی، دانشگاه‌ها و گروه‌های علمی بین‌المللی بود که با وجود دشمنی دولت‌ها، میان خودشان ارتباط علمی برقرار می‌کردند.
- اگر این همکاری‌ها به‌جای رقابت دولتی تشویق می‌شد هزینه‌های انسانی، زیست‌محیطی و نظامی آن دوران به وجود نمی‌آمد.
۲. جنگ سرد نمونهٔ «پیشرفت تحمیلی» است، نه طبیعی
بسیاری از آن پیشرفت‌ها حاصل ترس، تبلیغات و مسابقهٔ تسلیحاتی بودند، نه خواست آزاد انسان برای بهبود زندگی.
- مثلاً برنامهٔ فضایی هر دو بلوک در اصل برای نمایش قدرت و ساخت موشک بود، نه کشف علمی.
- منابع عظیم می‌توانستند به رفاه، آموزش یا پزشکی اختصاص یابند، اما صرف سلطه و رقابت شدند. از منظر کمونیسم آنارشیستی، این «پیشرفت» نیست؛ بلکه تحریک علم برای اهداف قدرت است.
۳. انگیزهٔ خلاقیت درون‌زاد است، نه رقابتی
انسان برای آفرینش، کشف و یادگیری نیاز به برد و باخت ندارد.
- دانشمندان، هنرمندان و صنعتگران بزرگ تاریخ اغلب با شوق درونی و حس همبستگی کار کرده‌اند، نه برای شکست دادن دیگری.
- در یک جامعهٔ آزاد و برابر، خلاقیت از دل میل به همکاری و رفع نیاز جمعی برمی‌خیزد، نه از رقابت برای موقعیت یا سود.
۴. رقابت باعث اتلاف و انحصار می‌شود
- در نظام رقابتی، هر گروه می‌کوشد «مالک انحصاری» دانش باشد.
- این امر باعث پنهان‌کاری، دوباره‌کاری، اتلاف منابع و کندی پیشرفت واقعی می‌شود.
- در مقابل، در الگوی دانش آزاد (مثل نرم‌افزار آزاد یا پژوهش‌های آزاد)، پیشرفت به‌مراتب سریع‌تر و انسانی‌تر رخ می‌دهد.
۵. نتیجهٔ دیدگاه آنارشیستی
پیشرفت پایدار زمانی معنا دارد که:
- از پایین و داوطلبانه باشد، نه از بالا و رقابتی.
- هدفش آزادی و رفاه انسان‌ها باشد، نه سلطه و نمایش قدرت.
- ابزارش دانش آزاد و همکاری آزادانه باشد.
پس از این دیدگاه، جنگ سرد شاید محصول رقابت بود، اما پیشرفت‌هایش دستاورد انسان‌هایی بود که با وجود رقابت، از روحیهٔ همکاری و کنجکاوی انسانی بهره بردند. رقابت دولت‌ها بستر بود، نه دلیل اصلی پیشرفت؛ همان‌طور که در طول یک جنگ ممکن است باران هم ببارد؛ ولی وقوع جنگ دلیل بارش باران نیست!
مبداً: افکار ✍🏼:دانیال بهزادی
