نویسنده: راوی

جنبش لبسرین سرخ در افغانستان؛ نمادی از مقاومت زنان در برابر سرکوب

افغانستان پس از سقوط دولت پیشین و تسلط طالبان در آگوست ۲۰۲۱، شاهد یکی از تاریک‌ترین دوران‌ها برای زنان و دختران بوده است.

طالبان با اعمال محدودیت‌های شدید، نقش اجتماعی زنان را به حداقل رسانده و حضور آن‌ها را در بسیاری از عرصه‌های عمومی ممنوع کرده است. در چنین شرایطی، جنبش‌های اعتراضی متعددی شکل گرفته‌اند که هرکدام به نوعی نماد مقاومت زنان در برابر این سرکوب گسترده هستند. یکی از این جنبش‌ها، جنبش لبسرین سرخ است که با استفاده از نماد رژ لب قرمز، زنان افغان تلاش کرده‌اند اعتراض خود را نسبت به محرومیت از حقوق اولیه‌شان به نمایش بگذارند.

پیشینه و زمینه‌های شکل‌گیری جنبش

جنبش لبسرین سرخ در واکنش به سیاست‌های سرکوب‌گرانه طالبان علیه زنان شکل گرفت. ممنوعیت آموزش دختران، بستن دانشگاه‌ها به روی زنان، ممنوعیت کار در بسیاری از مشاغل، و حتی جلوگیری از حضور زنان در اماکن عمومی، از جمله قوانینی هستند که زندگی زنان را تحت تأثیر قرار داده‌اند. در پاسخ به این فشارها، زنان افغانستانی در داخل و خارج از کشور به روش‌های گوناگون به اعتراض پرداختند. یکی از این روش‌ها، استفاده از رژ لب قرمز به عنوان نمادی از مقاومت بود که به سرعت به یک نماد اعتراضی تبدیل شد.

رژ لب قرمز؛ نمادی از مقاومت و هویت

رنگ سرخ در تاریخ جنبش‌های اجتماعی همواره نماد شورش، مقاومت و اعتراض بوده است. زنان افغانستانی نیز با استفاده از رژ لب قرمز، پیامی واضح را منتقل کردند:

ما سرکوب را نمی‌پذیریم و همچنان ایستادگی خواهیم کرد. این جنبش علاوه بر داشتن بُعد اعتراضی، نوعی بیان هویت نیز محسوب می‌شود. رژ لب قرمز در جامعه‌ای که زنان به‌طور سیستماتیک حذف می‌شوند، نمادی از بازپس‌گیری حق دیده شدن، شنیده شدن و داشتن آزادی شخصی است.

از دیدگاه جامعه‌شناسی، این جنبش را می‌توان از چندین منظر تحلیل کرد:

جنبش‌های نمادین و مقاومت غیرمستقیم:

نظریه‌پردازانی مانند پی‌یر بوردیو و ارفینگ گافمن به اهمیت نمادها در شکل‌دهی به روابط قدرت اشاره کرده‌اند. استفاده از رژ لب قرمز، نوعی مقاومت غیرمستقیم است که بدون نیاز به حضور در خیابان‌ها، پیام اعتراض را به جهان منتقل می‌کند.

نظریه جنبش‌های اجتماعی:

چارلز تیلی معتقد بود که جنبش‌های اجتماعی برای موفقیت نیازمند نمادهای مشخص و یک چارچوب معنایی مشترک هستند. جنبش لبسرین سرخ با بهره‌گیری از یک نماد ساده اما تأثیرگذار، توانسته است طیف گسترده‌ای از زنان را در داخل و خارج افغانستان متحد کند.

هویت‌یابی و بازتعریف نقش زنان:

طالبان سعی دارد نقش اجتماعی زنان را به خانه‌داری و فرزندآوری محدود کند. اما این جنبش نشان می‌دهد که زنان افغانستانی با وجود تمام محدودیت‌ها، همچنان به دنبال بازتعریف نقش خود در جامعه هستند.

گسترش جنبش در فضای مجازی

یکی از ویژگی‌های بارز جنبش لبسرین سرخ، انتشار گسترده آن در فضای مجازی است. با توجه به محدودیت‌های شدید طالبان بر رسانه‌ها و تجمعات، اینترنت به مهم‌ترین بستر برای فعالیت‌های اعتراضی تبدیل شده است. زنان افغان با انتشار تصاویر خود با رژ لب قرمز، پیام این جنبش را به سراسر جهان رسانده‌اند. هشتگ‌هایی مانند RedLipstickMovement# و AfghanWomenResist# در توییتر و اینستاگرام به یکی از ترندهای مهم تبدیل شد که حمایت‌های بین‌المللی بسیاری را نیز به همراه داشت.

چالش‌ها و تهدیدات پیش روی جنبش

با وجود محبوبیت و گسترش جنبش، زنان معترض با تهدیدات بسیاری مواجه هستند:

سرکوب و خشونت: طالبان هرگونه فعالیت اعتراضی را با شدت سرکوب می‌کند. بسیاری از زنانی که در اعتراضات خیابانی شرکت کردند، دستگیر شده و مورد شکنجه قرار گرفتند.

محدودیت‌های اینترنتی: طالبان سعی دارد با اعمال محدودیت‌های شدید بر اینترنت، دسترسی زنان به فضای مجازی را کاهش دهد.

عدم حمایت گسترده داخلی: با وجود حمایت‌های جهانی، در داخل افغانستان به دلیل فرهنگ سنتی و ترس از طالبان، بسیاری از خانواده‌ها اجازه فعالیت اعتراضی به دختران خود را نمی‌دهند.

آینده جنبش؛ امید و مقاومت

با توجه به سرکوب شدید زنان در افغانستان، بسیاری بر این باورند که جنبش لبسرین سرخ تنها یکی از مراحل مقاومت زنان است و ممکن است در آینده به اشکال دیگر گسترش یابد. تجربه نشان داده که سرکوب نمی‌تواند انگیزه زنان برای احقاق حقوقشان را به‌طور کامل از بین ببرد. حمایت‌های بین‌المللی، فشار بر طالبان و تقویت همبستگی میان زنان افغان، از جمله عواملی هستند که می‌توانند به ادامه این جنبش کمک کنند.