پرچم سه رنگ اسلامی-شیعی، تمام مردم ایران را نمایندگی نمی کُند!
پژوهش توسط هاسّه-نیما گلُکار
پیشگفتار
پرچم سه‌رنگ (سبز-سفید-سُرخ) با نماد شیر و خورشید، بازتاب‌دهنده ی دیدگاه‌های بیشتر مردم ایران از طبقه کارگر تا شاخه‌های مختلف جُنبش چپ‌گرا نیست و ادّعای خَلاف آن، گُمراه‌کننده است. زیرا چنین وانمود می شود که این پرچم توسط اکثریت ساکنان مرزهای سیاسی ایران کنونی پُشتیبانی می‌شود. شواهد تاریخی در طول حدود ۲۰۰ سال گذشته نشان می‌دهد که این پرچم هرگز نماینده ی تمام مردم ایران نبوده است، و این حقیقت، تا امروز همچنان به قوّت خود باقی مانده است.
به‌زبان ساده: این پرچم تاکنون عُمدتن توسط گروه‌های بزرگی از اُپوزیسیون پراکنده و ضعیف، چه در داخل و چه در خارج از ایران، از جمله سلطنت‌طلب ها، ناسیونالیست ها، و اسلام‌گرایانِ شیعی نمایندگی و حمایت شده است.
از زمان پیدایش پرچم سه‌رنگ با شیرهای مختلف نَرینه — که برخی از ایرانیان حاضرند “جان خود را برای آن فدا کنند” — آشکارا نمادِ پادشاهان مَردسالار (زن‌ستیز)، طبقه ی حاکم استثمارگر، فئودال‌ها، مُستبدّان و دیکتاتوری سرمایه‌داری بوده است. این پرچم همواره مورد پُشتیبانی نمایندگان سیاسی آنان و مُدافعان‌شان در پارلمان های غیرمردمی بوده است. ادّعای این که این پادشاهان و مجالس‌شان آزادی‌خواه، برابری طلب و دموکراتیک بودند و قوانین و تصمیمات‌شان (از جمله پرچم) بازتاب اراده ی زحمتکشان ستمدیده بوده، به‌سادگی نادُرست است.
آشکاراست که افراد و گروه‌ها می‌توانند پرچم‌ها و نمادهای خود را داشته باشند، اما انتخاب پرچمی برای نمایندگی اکثریّت قاطع مردم ایران باید در آینده، پس از سرنگونی دولت فاشیستی قرون‌وسطائی فعلی – جمهوری اسلامی – صورت گیرد. هر تصمیمی — از جمله پرچم — باید با مشارکت تمام مردم زحمتکش، از طریق ایجاد “شوراهای خودمدیریّت کُنفدرال دموکراتیک” بررسی، بحث و تبادل نظر، پیشنهاد و سپس مورد تصویب و تآیید قرار گیرد. هیچ راه و رَوِش دیگری در این مورد برای جنبش آنارشیستی جوان و رو به رُشد ایران قابل پذیرش نیست.
از زمان به قدرت رسیدن آیت‌الله خمینیِ فریبکار و دروغگو در سال ۱۳۵۷، هیچ یک از این پرچم‌ها در جریان اعتراضات در داخل ایران، به ویژه در جریان آخرین قیام انقلابی «زن-زندگی-آزادی» در سال ۲۰۲۲، برافراشته نشده‌اند.
چندین سَند در مورد تاریخچه پرچم سه رنگ با نماد شیر و خورشید موجود است. امّا می تواند این مطلب پژوهشیِ کوتاه، به حقیقت نزدیک‌تر باشد.
پرچم در دوران ناصرالدین شاه قاجار
میرزا محمدتقی‌خان فراهانی (۱۸۰۷–۱۸۵۲ میلادی)، نخستین صدر اعظم ایران با لقب “امیرکبیر”، در دوران سلطنت ناصرالدین شاه قاجار (۱۸۴۸–۱۸۹۶ میلادی)، علاقه ویژه‌ای به نادرشاه افشار (۱۶۸۸–۱۷۴۷ میلادی) داشت. او همیشه به ناصرالدین شاه توصیه می‌کرد که زندگی‌نامهٔ نادرشاه را بخواند. امیرکبیر همان رنگ‌های پرچم نادرشاه را پذیرفت، امّا دستور داد شکل پرچم که در دوران نادرشاه مُثلثی بود، مُستطیلی باشد.
پرچم در دوران مظفرالدین شاه قاجار
با پیروزی جنبش مشروطه در ایران (۱۹۰۵–۱۹۱۱ میلادی)، مظفرالدین شاه ناگزیر به پذیرش تشکیل مجلس شد، جایی که “نمایندگان مردم” شروع به تدوین قانون اساسی و مُتمّم آن در دوره‌های اول و دوم مجلس کردند. اصل پنجم متمم قانون اساسی تصریح می‌کرد: «رنگ‌های رسمی پرچم ایران، سبز، سفید و سُرخ با نماد شیر و خورشید است».
به‌وضوح پیداست که نمایندگان با شتاب‌زدگی این اصل را تصویب کرده‌اند، زیرا هیچ اشاره‌ای به ترتیب رنگ‌ها و این که اُفقی باشند یا عمودی، و شیر و خورشید روی کدام رنگ قرار گیرد، نشده بود. همچنین مُشخّص نشده بود که آیا شیر باید شمشیر هم داشته باشد یا نه. این شتاب‌زدگی یه نظر می رسد تا حدودی به‌دلیل حضور چند روحانی اسلام‌گرا در مجلس بود که استفاده از تصویر را مَمنوع (حَرام) می‌دانستند.
نمایندگان نوگرا (اصلاح طلب) مجلس با استفاده از اِستدلال‌های دینی، رنگ‌های پرچم را توجیه کردند. رنگ سبز، به‌دلیل اینکه رنگ محبوب پیامبر اسلام و نمادِ دین اسلام است، باید در بالای پرچم ملی ایران قرار گیرد. رنگ سفید، به‌دلیل اینکه رنگ محبوب زَرتشتیان است (که هزاران سال در ایران زندگی کرده‌اند) و نماد صُلح، آشتی و پاکی است، باید زیر رنگ سبز قرار گیرد. در مورد رنگ سُرخ، با اشاره به خون شهیدان اسلام، به‌ویژه امام سوّم شیعیان – حُسین – و کسانی که جان خود را برای انقلاب مشروطه فدا کردند، گفته شد که رنگ سرخ باید در پائین باقی بماند تا نمادی از خون شُهدا باشد.
هنگامی که نمایندگان اسلام‌گرای شیعی قانع شدند، فضا برای نوگرایان اصلاح طلب فراهم شد تا موضوع اضافه‌کردن شیر و خورشید به پرچم را مَطرح نمایند. از یک سو، پیروزی انقلاب مشروطه در ماه مُرداد (آگوست ۱۹۰۶) رُخ داد — که بُرج فلکی آن “اسد” (شیر) است. از جانب دیگر، چون بیشتر ایرانیان شیعه هستند و پیرو علی امام اوّل، با لَقبِ “اسدالله” (شیر خُدا) می باشد، شیر می‌توانست هم‌زمان به ماهِ مرداد و نیز به امام علی اشاره داشته باشد.
در مورد خورشید، گفته شد که چون پیروزی انقلاب در میانه ی مُرداد رخ داده – زمانی که خورشید در اوج قُدرت و گرمای خود است – بایستی خورشید را بر پُشت شیر قرار داد تا این شیر و خورشید، هم نماد امام علی باشد و هم نماد چهاردهم مرداد، روز پیروزی مشروطه‌خواهان. و البته، وقتی شیر به‌عنوان نماد امام علی دیده شود، شمشیر (ذوالفقار) او نیز باید همراهش باشد. بدین‌گونه، برای نخستین‌بار “پرچم ملی ایران” به‌طور رسمی در قانون اساسی به‌عنوان نماد “استقلال ملی و حاکمّیت” مُعرفی گردید.
پرچم در دوران محمدرضا شاه پهلوی
در سال ۱۳۳۶ اسلامی-خورشیدی ( ۱۹۵۷میلادی)، منوچهر اِقبال، نخست‌وزیر وقت، بنا بر پیشنهاد هیأتی از نمایندگان وزارت خارجه، آموزش و پرورش، و جنگ، اَبعاد پرچم و جُزئیات دیگر آن از جمله شیر، خورشید و تاج را مشخّص نمود.
