یک پژوهش تازه نشان میدهد که با بازگشت طالبان به قدرت، شیعیان اسماعیلی در افغانستان، با تبعیض سیستماتیک و نقض گسترده حقوق بشری از جمله تغییر مذهب، کوچ اجباری، حذف کامل از نهادهای دولتی، غصب زمین و دارایی و محدودیتهای فزاینده بر مناسک مذهبی روبهرو شدهاند.
نهاد حقوق بشری رواداری روز سهشنبه نتایج تحقیق خود زیر عنوان «وضعیت حقوق بشری شیعیان اسماعیلی در افغانستان» را منتشر کرد.
در این گزارش آمده است که طالبان طی چهار سال گذشته، بهویژه در بخشهایی از ولایت بدخشان، طالبان با تحمیل آموزش فقه حنفی بر کودکان اسماعیلی و اعمال فشارهای سازمانیافته، اعضای این جامعه را به ترک مذهب اسماعیلی و پذیرش مذهب سنی وادار کردهاند.
بر بنیاد یافتههای این تحقیق، این فشارها شامل تکفیر علنی، ارعاب، تهدید به قتل، بازداشت، شکنجه و دیگر روشهای خشونتآمیز بوده است. در برخی مناطق بدخشان، افرادی که با انتقال فرزندان خود به مدارس دینی طالبان مخالفت کردهاند، با جریمههای نقدی، شکنجه و تهدید به آتشزدن خانهها و اموالشان مواجه شدهاند.
در گزارش آمده است که ترس از ابراز علنی هویت مذهبی در میان اعضای جامعه اسماعیلی بهطور چشمگیری افزایش یافته است. به گفته رواداری، تبلیغات منفی، تکفیر، تبعیض کلامی و نفرتپراکنی باعث شده بسیاری از اسماعیلیان احساس ناامنی کنند.
اعمال محدودیتهای شدید بر اجرای مناسک مذهبی، اجبار به شرکت در مراسم عبادی دیگران، اخراج از ادارات دولتی، محرومیت از فرصتهای شغلی به دلیل هویت مذهبی، ممنوعیت ازدواج با خانوادههای اسماعیلی، محدودیت بر فعالیت مراکز آموزشی و عبادتگاهها، تهدید، قتلهای فراقضایی، بیجاشدگی اجباری و غصب املاک، از دیگر موارد نقض حقوق بشر ذکرشده در این گزارش است.
نهاد رواداری هشدار داده است که «پس از تسلط دوباره طالبان بر افغانستان، جامعه اسماعیلیه در معرض مجموعهای از نقضهای جدی حقوق بشر و آزار مذهبی سیستماتیک قرار گرفتهاند؛ وضعیتی که میتواند مصداق جنایت علیه بشریت تلقی شود.»
دهها تن از پیروان مذهب اسماعیلی در گفتوگو با این نهاد حقوق بشری گفتهاند که بهطور کامل از نهادهای دولتی حذف شدهاند.
مصاحبهشوندگان گفتهاند که طالبان آنان را آشکارا «کافر» میخوانند. به گفته یکی از آنان، یکی از اعضای طالبان به اسماعیلیان گفته است: «هرچه کنید، شما را مسلمان نمیدانیم.» آنان گفتهاند که احساس امنیت ندارند و خود را بخشی از جامعه نمیدانند.
در بدخشان و بغلان، طالبان بهطور عملی ازدواج میان اسماعیلیان و اهل سنت را ممنوع کرده و گفتهاند که چنین ازدواجهایی «جواز شرعی» ندارد.
بر اساس این گزارش، طالبان غذای تهیهشده توسط اسماعیلیان را نمیخورند، ذبح حیوانات به دست آنان را قبول ندارند و مناسک مذهبیشان را بهشدت محدود کردهاند.
در عین حال، یافتههای این تحقیق نشان میدهد که طالبان بهصورت سازمانیافته و هدفمند، آموزش اجباری فقه حنفی و ترویج ایدئولوژی خود را در میان کودکان اسماعیلی دنبال کرده و اعضای این اقلیت مذهبی را به ترک باورهایشان و پذیرش مذهب سنی وادار می کنند.
بنابر اخبار کانال « روزانه نگاری شورشگری» گزارش نهاد “رواداری” در مورد فشار بر پیروان مذهب اسماعیلی در افغانستان درست است.
«بیدینانگاری پیروان مذهب اسماعیلی ریشههای تاریخی دارد؛ بهویژه در افغانستانِ سنتی و دینزده که اسماعیلیان همواره بهعنوان مذهب بیرون از اسلام پنداشته شدهاند. در دهههای جنگهای تنظیمی، اسماعیلیان در مناطقی که اقلیت بودند، بارها هدف آزار، تکفیر، کوچ اجباری و تمکین به خواست قوماندانان جهادی قرار گرفتند و شواهد فراوانی از این وضعیت وجود دارد.
با حاکمیت طالبان، بهعنوان یک گروه بهتماممعنا اسلامی و افراطی، این کفرپنداری و تبعیض تشدید شده است. هرچند طالبان در خطمشی سیاسی خود مدعی تأمین امنیت اقلیتهای قومی و مذهبیاند، اما در عمل، حکومتهای محلی بهگونههای مختلف پیروان مذهب اسماعیلی را آزار میدهند. در بدخشان، با وجود تمرکز جمعیتی اسماعیلیان در چندین ولسوالی، افراطیت و تنشهای درونی باعث شده بارها آنان مجبور به ترک مذهب شوند؛ این امر از راههای گوناگون صورت میگیرد: از فشار برای کشاندن نوجوانان به مدرسههای دینی طالبان گرفته تا فشارهای نامرئی، ارتدادپنداری و بدبینی اجتماعی که مردم را وادار به سنیشدن میکند. در نگاه این گروه، اسماعیلیان حتی مسلمان نیستند؛ چنانکه تازهگرویدگان به مذهب حنفی دوباره کلمه شهادت میخوانند.
در ولسوالی دوشیِ ولایت بغلان نیز، که بخش بزرگی از جمعیت اسماعیلی است، طالبان با فشارهای عشر و ذکات، فشار بر نظامیان پیشین، برای گرفتن سلاح و رشوه، و فشارهای نامحسوس، تبعیض روا میدارند.
آنچه نهاد حقوق بشری «رواداری» گفته، تنها بخشی از این تبعیض است و لایههای پنهان آن نیازمند روایتهای عمیقتر است.
نمونههای متعددی از سنیشدن اسماعیلیان وجود دارد که تنها بخش اندکی از آن بازتاب خبری یافته است. با اینهمه، گزارشهایی نیز وجود دارد که کسنولگریهای اسماعیلی برای طالبان باج میدهند تا بر پیروانشان فشار وارد نشود؛ امری که شاید بر سیاست بیرونی طالبان اثر بگذارد، اما در حاکمیتهای محلی، بدبینی و فشار مذهبی همچنان عمیق و پایدار است.»